Antygona – opracowanie lektury

Antygona – opracowanie lektury

Informacje podstawowe

Autor: Sofokles

Rodzaj literacki: dramat

Gatunek: tragedia antyczna

Czas powstania: V w. p.n.e.

Miejsce akcji: Teby

Czas akcji: mitologiczny, czas nieokreślony

Utwór oparty jest na micie rodu Labdakidów

Antygona – streszczenie

Po śmierci Edypa jego synowie, Eteokles i Polinejkes, mieli sprawować rządy w Tebach na przemian. Jednak Eteokles nie oddał władzy bratu, co doprowadziło do konfliktu. Polinejkes sprowadził armię z Argos i zaatakował ojczyste miasto. W bratobójczej walce obaj zginęli. Władzę przejmuje Kreon – ich wuj i nowy król Teb.

Kreon ogłasza, że Eteokles, jako obrońca Teb, zostanie pochowany z pełnymi honorami, lecz Polinejkes, uznany za zdrajcę, ma pozostać niepogrzebany. Za próbę pogrzebania go grozi kara śmierci. Wbrew temu zakazowi Antygona, siostra obu braci, postanawia go pochować, tłumacząc, że istnieją prawa boskie ważniejsze od ludzkich nakazów. Jej siostra Ismena boi się złamać zakazu i odmawia udziału w przedsięwzięciu.

Antygona nocą przysypuje ciało brata ziemią. Strażnik informuje o tym Kreona. Król wściekły wydaje nakaz odnalezienia winnego. Gdy straż przyłapuje Antygonę na ponownym obrzędzie pogrzebowym, ta otwarcie przyznaje się do winy i staje przed królem. Kreon pozostaje nieugięty i skazuje ją na śmierć, choć Ismena próbuje dzielić z nią winę.

W sprawę włącza się Hajmon, syn Kreona i narzeczony Antygony. Stara się przekonać ojca do łagodności, przywołując opinię ludu, który współczuje dziewczynie. Kreon interpretuje jego słowa jako bunt i odrzuca prośby. Postanawia uwięzić Antygonę żywcem w grocie, aby bogowie sami zadecydowali o jej losie.

Do Teb przybywa wróżbita Tejrezjasz, który ostrzega Kreona, że bogowie sprzeciwiają się karze wymierzonej Antygonie i nie przyjmują ofiar od mieszkańców Teb. Jeśli król nie zmieni decyzji, sprowadzi klęski na całe miasto. Dopiero wtedy Kreon ulega presji i postanawia ocalić dziewczynę.

Gdy jednak dociera do groty, jest już za późno – Antygona odebrała sobie życie, wieszając się na chuście. Obok ciała narzeczonej Kreon zastaje Hajmona, który w akcie rozpaczy usiłuje zabić ojca, a następnie popełnia samobójstwo. Po powrocie Kreona do pałacu dochodzi do kolejnej tragedii – Eurydyka, jego żona, nie mogąc znieść śmierci syna, także odbiera sobie życie. Kreon zostaje sam, załamany i świadomy własnych błędów, które doprowadziły do tragedii jego bliskich.

Antygona – plan wydarzeń

1. Wprowadzenie – śmierć braci Antygony i objęcie władzy przez Kreona.
2. Dekret Kreona zakazujący pochówku Polinejkesa.
3. Antygona proponuje Ismenie pochowanie brata – Ismena odmawia.
4. Antygona dokonuje symbolicznego pochówku Polinejkesa.
5. Strażnik informuje Kreona o pogrzebie.
6. Ponowny pochówek – straż łapie Antygonę na gorącym uczynku.
7. Antygona zostaje postawiona przed obliczem Kreona i przyznaje się do czynu.
8. Próba wstawiennictwa Ismeny – Kreon oskarża ją o współudział.
9. Rozmowa Kreona z Hajmonem – narzeczony Antygony próbuje przekonać ojca.
10. Kłótnia Kreona z Hajmonem – młodzieniec odchodzi w gniewie.
11. Kreon skazuje Antygonę na śmierć przez zamurowanie w grocie.
12. Pieśń chóru o potędze miłości i losie człowieka.
13. Przybycie Tejrezjasza – groźba gniewu bogów, jeśli Antygona nie zostanie uwolniona.
14. Kreon postanawia zmienić decyzję i udać się do groty.
15. Kreon odkrywa ciało Antygony – dziewczyna popełniła samobójstwo.
16. Hajmon próbuje zaatakować ojca, po czym przebija się mieczem.
17. Wiadomość o śmierci Hajmona dociera do Eurydyki.
18. Eurydyka popełnia samobójstwo, przeklinając męża.
19. Kreon pozostaje sam – złamany, świadomy własnych błędów.

Antygona – bohaterowie dramatu

Poznaj głównych bohaterów Antygony Sofokles i ich krótkie charaktrystyki.

Antygona

Antygona to odważna, nieugięta i wierna swoim przekonaniom córka Edypa. Kieruje się przede wszystkim prawem boskim oraz poczuciem rodzinnego obowiązku — dlatego decyduje się pochować brata Polinejkesa mimo zakazu króla. Jest gotowa ponieść najwyższą cenę za wierność swoim moralnym wartościom, co czyni ją bohaterką tragiczną. Jej postawa symbolizuje sprzeciw jednostki wobec niesprawiedliwej władzy.

Ismena

Ismena, siostra Antygony, jest jej przeciwieństwem — ostrożna, lękliwa, podporządkowana prawu państwowemu. Choć kocha siostrę, boi się złamać zakaz Kreona i narażać własne życie. Jej postać pokazuje ludzką słabość i pragmatyzm, a także konflikt między rozsądkiem a moralnym nakazem.

Kreon

Kreon to nowy władca Teb, który wierzy, że dobro państwa stoi ponad więzami krwi. Uparty, dumny i przekonany o własnej nieomylności wydaje zakaz pochowania Polinejkesa, chcąc umocnić swoją władzę. Jego największą wadą jest hybris — pycha prowadząca do katastrofy. Dopiero po tragicznych wydarzeniach uświadamia sobie swoje błędy.

Haimon

Haimon, syn Kreona i narzeczony Antygony, jest rozsądny, opanowany i sprawiedliwy. Próbuje przekonać ojca do zmiany decyzji, apelując o rozwagę i zrozumienie dla opinii ludu. Gdy Kreon pozostaje nieugięty, Haimon rozpaczliwie buntuje się przeciw jego tyranii. Jego tragiczna śmierć podkreśla konsekwencje uporu władcy.

Eurydyka

Eurydyka, żona Kreona, pojawia się w dramacie w krótkiej, ale znaczącej scenie. Jest spokojna, stateczna i pełna godności. Po śmierci syna odbiera sobie życie, przeklinając męża. Jej los dopełnia tragedii Kreona, ukazując ogrom jego winy.

Tejrezjasz

Tejrezjasz to ślepy wieszcz, mędrzec, który przemawia głosem bogów. Ostrzega Kreona przed gniewem boskim, zapowiadając katastrofę, jeśli nie cofnie zakazu. Jest uosobieniem mądrości, autorytetu i głosu moralnego ładu w dramacie.

Polinejkes i Eteokles

Bracia Antygony, których śmierć staje się przyczyną konfliktu. Polinejkes został uznany za zdrajcę, a Eteokles za obrońcę Teb. Ich tragiczna walka symbolizuje bratobójczą wojnę i upadek rodu Labdakidów.

Antygona – motywy literackie

Najważniejsze motywy literackie Antygony wraz z przykładowymi cytatami:

Motyw konfliktu jednostki z władzą

Antygona łamie zakaz Kreona, by pochować brata Polinejkesa. Konflikt pokazuje napięcie między prawem boskim a prawem państwowym. Wskazuje na dramat jednostki w starciu z surowymi zasadami władzy.

• Antygona do Ismeny: „Nie mogę nie czynić tego, co jest mi nakazane przez prawo boskie, choćby mnie to miało kosztować życie.”
• Kreon: „Żaden człowiek nie jest nad prawem państwa.”

Motyw prawa boskiego wobec prawa ludzkiego

Prawo boskie nakazuje szacunek dla zmarłych i obowiązek pochówku. Prawo ludzkie, ustanowione przez Kreona, zakazuje pochówku Polinejkesa. Utwór pokazuje, że prawo człowieka nie zawsze jest zgodne z wyższymi normami moralnymi.

• Antygona: „Nie będę karać siebie wbrew sumieniu; zmarłych trzeba pochować, tak nakazuje mi prawo wyższe niż człowieka.”
• Chór: „Człowiek wobec bogów jest niczym wobec praw wiecznych.”

Motyw tragizmu

Tragiczny los bohaterów wynika z nieuchronności przeznaczenia, pychy (hybris) i błędów władzy. Kreon staje się ofiarą własnej dumy, Antygona cierpi za wierność ideałom.

• Kreon: „Nie mogłem przewidzieć, że moje własne słowa przyniosą tyle śmierci.”
• Chór: „Nieszczęsna jest ta, która sprzeciwia się władzy i bogom jednocześnie.”

Motyw lojalności rodzinnej

Antygona stawia obowiązki wobec rodziny ponad życie własne. Miłość i lojalność wobec brata są dla niej ważniejsze niż strach przed karą.

• Antygona: „Nie chcę, aby brat mój został bez pogrzebu; wierność rodzinie jest dla mnie ważniejsza niż życie.”
• Ismena: „Choć boję się władzy, miłość do rodziny każe mi współdziałać.”

Motyw śmierci

Śmierć jest nieuchronna i podkreśla dramatyzm sytuacji. Antygona, Haimon i Eurydyka giną w wyniku tragicznych decyzji Kreona. Śmierć staje się symbolem konsekwencji pychy i konfliktu moralnego.

• Antygona: „Jeśli moja śmierć przywróci bratu spokój, zniosę ją odważnie.”
• Haimon: „Niech moja krew połączy się z jej losem, jeśli tak każe los.”

Motyw wierności własnym przekonaniom

Antygona działa zgodnie ze swoim sumieniem, nie ulega presji społecznej ani władzy. Utwór pokazuje, że lojalność wobec wartości może być najwyższą formą odwagi.

• Antygona: „Nie boję się żadnego człowieka, jeśli postępuję zgodnie z prawem boskim.”
• Chór: „Człowiek powinien iść za własnym sumieniem, choćby cały świat się sprzeciwił.”

Motyw przeznaczenia i fatum

Działania bohaterów wydają się z góry przesądzone. Każda decyzja przybliża ich do tragicznego końca, co podkreśla tragiczny wymiar losu.

• Chór: „Niechaj każdy pamięta, że los człowieka jest już zapisany w gwiazdach i bogowie kierują jego drogą.”
• Kreon: „Każde moje działanie prowadzi do zguby – tak chciał los.”

Antygona – znaczenie tytułu

Tytuł utworu wskazuje na główną bohaterkę tragedii Antygonę i od razu kieruje uwagę czytelnika na jej postawę, wybory i los. Sofokles nadając tytuł imię bohaterki, podkreśla, że dramat koncentruje się na jej moralnym dylemacie i konflikcie – między prawem boskim a prawem ludzkim. Pokazuje, że tragedia nie dotyczy tylko społeczeństwa czy wojny, ale decyzji i konsekwencji jednej osoby. Zaznacza osobisty dramat i tragizm Antygony – jej odwagę, lojalność wobec rodziny i wierność sumieniu. Podkreśla uniwersalny wymiar utworu – imię bohaterki staje się symbolem sprzeciwu wobec niesprawiedliwej władzy i działania zgodnego z wyższymi normami moralnymi.

Antygona – pytania jawne na maturę

Na maturze ustnej zdający powinni umieć omówić poniższe zagadnienia na podstawie „Antygony” Sofoklesa uwzględniając również wybrany kontekst:

• Prawa boskie a prawa ludzkie.
• Człowiek wobec przeznaczenia.

***

Więcej treści maturalnych – Matura od A do Z

Zobacz też Niezbędnik maturzysty

Poznaj dokładnie różne Typy studiów oferowane na polskich uczelniach.

Wybierz najlepszy dla siebie Kierunek studiów oraz uczelnię, która ma go w ofercie.

Miasta akademickie oferują szeroki wachlarz form kształcenia na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, on-line, hybrydowych.

Nasza Wyszukiwarka uczelni, kierunków, typów studiów ułatwi podjęcie decyzji kandydatowi na studia.

Może już teraz planujesz Studia podyplomowe? Wybór programów ze wszystkich dziedzin jest imponujący.