Iliada – opracowanie lektury

Iliada – opracowanie lektury

Podstawowe informacje

Autor: Homer

Epoka: Starożytność

Rodzaj literacki: epika

Gatunek: epos bohaterski

Czas akcji: ostatni rok wojny trojańskiej

Miejsce akcji: głównie okolice Troi

Najważniejszy motyw: gniew Achillesa

Iliada – streszczenie

„Iliada” przedstawia wydarzenia z ostatniego roku wojny trojańskiej, skupiając się przede wszystkim na sporze między Achillesem a Agamemnonem. Konflikt wybucha, gdy Agamemnon musi oddać swoją brankę, Chryzeidę, aby zakończyć gniew Apollina zsyłającego zarazę na obóz Greków. W zamian postanawia zabrać Achillesowi Bryzeidę, co dla herosa jest ogromnym upokorzeniem. Obrażony Achilles rezygnuje z walki i prosi swoją matkę, Tetydę, by uprosiła u Zeusa klęskę Greków – tak by wódz zrozumiał wagę popełnionej zniewagi.

Grecy rzeczywiście zaczynają przegrywać. Bez udziału Achillesa kolejni wojownicy giną lub odnoszą rany, a Trojanie pod dowództwem Hektora zyskują przewagę, posuwając się aż pod greckie okręty. Patroklos, bliski przyjaciel Achillesa, błaga o pozwolenie, by wyruszyć do boju w zbroi herosa i w ten sposób dodać Grekom otuchy. Achilles zgadza się, ale nakazuje mu nie zapuszczać się zbyt daleko. Patroklos łamie to polecenie i rusza za uciekającymi Trojanami. W trakcie walki ginie z ręki Hektora.

Wieść o śmierci przyjaciela przełamuje gniew Achillesa wobec Agamemnona i zmienia bieg wydarzeń. Zrozpaczony bohater decyduje się wrócić do walki, pragnie zemsty, a jego wściekłość staje się jeszcze silniejsza niż przedtem. Hefajstos wykonuje dla niego nową zbroję. Achilles rusza na pole bitwy, zabijając kolejnych przeciwników. W najważniejszym pojedynku dochodzi do starcia z Hektorem pod murami Troi. Trojański książę ginie, a Achilles, ogarnięty szałem, przywiązuje ciało przeciwnika do rydwanu i wlecze je wokół murów miasta, co jest aktem brutalnej profanacji.

Bogowie jednak nie pozwalają, by ciało uległo zniszczeniu. W końcu Priam, stary król Troi i ojciec Hektora, nocą przybywa do obozu Achillesa, błagając o wydanie zwłok syna. Jego pokora i żal poruszają Achillesa, który po raz pierwszy od dawna okazuje współczucie. Oddaje ciało Hektora i zgadza się na czas żałoby.

Epos kończy się pogrzebem Hektora, a nie upadkiem Troi.

Iliada – bohaterowie utworu

Najważniejsi bohaterowie Iliady Homera to:

Achilles

Achilles to najdzielniejszy i najgroźniejszy z wojowników greckich. Jest niezwykle szybki, silny i niemal niepokonany, ale jednocześnie dumny i wrażliwy na punkcie własnej godności. Jego gniew staje się siłą napędową całej opowieści. Wycofanie się z walk pokazuje jego upór, a późniejsza zemsta za śmierć Patroklosa ujawnia gwałtowność i emocjonalność. W scenie oddania ciała Hektora widzimy przemianę bohatera – od żądzy odwetu przechodzi do refleksji i współczucia, dzięki czemu staje się bardziej ludzki.

Agamemnon

Agamemnon jest królem Myken i głównodowodzącym wojsk greckich. Jego postać ukazuje konflikt między władzą a autorytetem. Choć pełni funkcję przywódcy, brakuje mu umiejętności budowania autentycznego szacunku. Spór z Achillesem wynika z ambicji i niezdolności do okazania pokory. Mimo że jest dobrym dowódcą, często działa impulsywnie i kieruje się urażoną dumą.

Hektor

Hektor to najszlachetniejszy bohater Troi. Walczy nie dla sławy, lecz z poczucia obowiązku wobec ojczyzny i rodziny. Jest rozsądny, odpowiedzialny i odważny. Sceny z udziałem jego żony Andromachy i syna podkreślają jego człowieczeństwo – nie jest jedynie wojownikiem, ale także troskliwym mężem i ojcem. Jego śmierć to jeden z najbardziej dramatycznych momentów eposu.

Priam

Priam jest królem Troi, ojcem Hektora, starcem o dużej mądrości i godności. Jego odwaga polega na tym, że potrafi błagać o ciało syna zabójcę swojego ludu. Spotkanie Priama i Achillesa to kluczowy moment, w którym starzec przypomina herosowi o wspólnym ludzkim doświadczeniu cierpienia. Jego postawa uosabia pokorę, ojcowską miłość i królewski majestat.

Patroklos

Patroklos to wierny przyjaciel Achillesa, łagodniejszy od niego i mniej skłonny do gniewu. Wrażliwy, szlachetny i oddany, staje się postacią, której śmierć wywołuje najbardziej radykalną zmianę w zachowaniu Achillesa. Jego decyzja, by walczyć w zbroi przyjaciela, wynika z troski o los Greków.

Parys

Parys jest przeciwieństwem Hektora – lekkomyślny, miękki i bardziej zainteresowany miłością niż walką. To jego porwanie Heleny zapoczątkowało wojnę. W bitwie często unika bezpośredniego starcia, polegając na wsparciu bogów. Jego postać wprowadza wątek konfliktu między uczuciem a odpowiedzialnością.

Andromacha

Żona Hektora, symbol cierpienia kobiet podczas wojny. Jej rozpacz pokazuje realne konsekwencje konfliktu i podkreśla tragiczność losu Troi.

Helena

Najpiękniejsza z kobiet, której uroda staje się przyczyną wojny. W utworze czuje winę za tragedię, która dotknęła oba narody. Jej postać łączy motyw piękna z destrukcyjną siłą namiętności.

Bogowie olimpijscy

Zeus, Hera, Atena, Apollo, Afrodyta, Ares i inni bogowie odgrywają aktywną rolę w wydarzeniach. Są potężni, ale kapryśni; kierują się emocjami, sympatiami i sporami między sobą. Ich ingerencje pokazują, że los człowieka jest zależny od wyższych sił, które nie zawsze kierują się sprawiedliwością.

Iliada – problematyka utworu

Homerowska Iliada porusza m.in. takie kwestie, jak:

• cena honoru i sławy – czy wojownik powinien poświęcić życie dla kleos?
• okrucieństwo wojny – wojna niszczy ludzi i rodziny
• granice gniewu i zemsty – gniew Achillesa doprowadza do tragedii
• człowieczeństwo w świecie walki – wyraża je Priam, błagający o ciało syna
• rola bogów wobec ludzi – wszechmocni, ale kapryśni.

Iliada – motywy literackie

Motyw wojny

Wojna trojańska stanowi główne tło eposu. Homer ukazuje ją w sposób realistyczny: pełną brutalności, cierpienia i przypadkowej śmierci. Obok scen okrutnych bitew pojawiają się momenty heroizmu i poświęcenia. Wojna nie jest tu wyłącznie walką między dwoma narodami – to zderzenie wartości, ambicji i sił boskich, które kierują losem ludzi. Homer pokazuje, że wojna wystawia człowieka na próbę, ale też, paradoksalnie, stwarza okazję do zdobycia sławy.

Motyw gniewu

To najważniejszy motyw całej „Iliady”. Poemat rozpoczyna się słowami: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa…”. Gniew Achillesa, wywołany odebraniem mu przez Agamemnona branki Bryzeidy, ma konsekwencje katastrofalne dla całej armii greckiej. Wycofanie się herosa z walk doprowadza Greków na skraj klęski. Motyw ten ukazuje, jak niszcząca może być urażona duma i jak emocje jednostki mogą wpłynąć na losy całej zbiorowości. Jednocześnie dopiero cierpienie po śmierci Patroklosa sprawia, że Achilles dojrzewa i wraca na pole bitwy.

Motyw honoru (timé)

Honor to podstawowa wartość bohaterów eposu. Dla wojownika ważniejsza niż życie jest chwała i poczucie godności. Odebranie Achillesa Bryzeidy było symbolicznym zranieniem jego timé, czyli uznania należnego najlepszemu z wojowników. Konflikt o honor staje się tu ważniejszy niż konflikt militarny, a bohaterowie często bardziej dbają o swoje dobre imię niż o dobro armii. Motyw honoru ukazuje sposób myślenia i hierarchię wartości charakterystyczne dla kultury starożytnej Grecji.

Motyw chwały (kleos)

Kleos – sława zdobyta w walce – była największym marzeniem greckiego wojownika. Bohaterowie „Iliady” pragną zostać zapamiętani jako nieustraszeni herosi. Walka jest drogą do nieśmiertelności: Achillesa bardziej interesuje wieczna sława niż długie życie. Motyw chwały podkreśla fundamentalny sens istnienia wojownika w epoce heroicznej – jego jedynym sposobem na ocalenie pamięci o sobie jest bohaterska śmierć lub wielkie czyny.

Motyw śmierci

Śmierć jest w eposie wszechobecna i nieuchronna. Homer szczegółowo opisuje zgony bohaterów, często przywołując imiona ich rodzin, by podkreślić, że każda śmierć niesie cierpienie. Nawet najwięksi herosi są śmiertelni i zależni od losu. Motyw ten uświadamia kruchość ludzkiego życia i pokazuje kontrast między pragnieniem chwały a realną, tragiczną naturą śmierci.

Motyw przyjaźni

Najbardziej poruszająca przyjaźń w „Iliadzie” łączy Achillesa i Patroklosa. Ich relacja przekracza zwykłe więzi towarzyskie – jest głęboka, emocjonalna i lojalna. Śmierć Patroklosa staje się przełomowym momentem eposu, prowadząc do przemiany Achillesa. Motyw przyjaźni ukazuje, jak wielką wartość ma więź międzyludzka nawet w świecie pełnym okrucieństwa.

Motyw rodziny

Rodzina jest pokazana jako ostoją człowieczeństwa. Poruszające sceny, jak pożegnanie Hektora z Andromachą i ich synem, ukazują dramat wojny, która niszczy rodziny. Z kolei rozmowa Priama z Achillesem, podczas której starzec błaga o ciało syna, jest jednym z najbardziej wzruszających momentów literatury światowej – motyw ojcostwa pokazuje, że cierpienie rodzica jest niezależne od stron konfliktu.

Motyw losu i przeznaczenia

Los (moira) ma w eposie ogromną siłę – nawet bogowie podlegają jego wyrokom. Bohaterowie często wiedzą, że są skazani na śmierć, ale ruszają do walki, bo taki jest ich przeznaczony los. Achilles zna swoją przyszłość: wie, że wybiera sławę kosztem życia. Motyw ten ukazuje tragiczny wymiar bohaterstwa.

Motyw bogów i boskiej ingerencji

Bogowie nieustannie ingerują w działania ludzi. Każde bóstwo ma swoich ulubieńców i przeciwników, często kierując się emocjami, zazdrością lub kaprysem. Zeus, Atena, Hera, Apollo czy Afrodyta manipulują wydarzeniami wojny, czasem nawet walcząc ze sobą. Motyw ten nadaje eposowi mityczny charakter i pokazuje, jak starożytni Grecy postrzegali zależność człowieka od potęg wyższych.

Motyw pojedynku

Pojedynki bohaterów, m.in. Achillesa i Hektora czy Menelaosa i Parysa, pokazują ideę walki honorowej. Każdy pojedynek jest momentem kulminacyjnym eposu, w którym indywidualny heroizm zostaje szczególnie podkreślony.

Motyw wroga

Homer pokazuje wroga nie jako potwora, lecz jako człowieka – kochającego, walczącego, cierpiącego. Hektor jest najbardziej szlachetnym bohaterem eposu, mimo że stoi po stronie Troi. Motyw wroga człowieka podkreśla humanizm „Iliady”.

Motyw bohatera

Bohater eposu jest nie tylko wojownikiem, ale też człowiekiem targanym emocjami. Achilles potrafi nienawidzić i współczuć, Priam potrafi prosić o litość, Hektor boi się o swoją rodzinę. Motyw ten ukazuje wielowymiarowość postaci i odchodzi od schematycznego heroizmu.

Motyw upokorzenia

Odebranie Achillesa Bryzeidy jest dla niego upokorzeniem gorszym niż rana na ciele. Z kolei Achillesa upokarza bezczeszczenie ciała Hektora. Motyw ten ukazuje znaczenie honoru i dumy w kulturze greckiej.

Motyw świętości gościnności

Grecy cenili gościnność (ksenia). Jej złamanie – np. porwanie Heleny przez Parysa – staje się pierwotną przyczyną konfliktu. Motyw ten pokazuje wagę norm społecznych.

Iliada – znaczenie tytułu

Tytuł Iliada pochodzi od greckiego słowa Ílion lub Iliós, czyli jednego z nazw starożytnej Troi. Oznacza to dosłownie „opowieść o Ilionie”, a więc o wydarzeniach związanych z wojną trojańską. Dzieło Homera nie przedstawia całej wojny, lecz jedynie jej krótki, lecz najbardziej dramatyczny wycinek – konflikt między Achillem a Agamemnonem oraz jego tragiczne konsekwencje.

Tytuł podkreśla, że choć w eposie występuje wielu bohaterów i bogów, centrum opowieści stanowi miasto Troja – jego obrona, losy mieszkańców i wojna, która doprowadziła do jego zagłady. „Iliada” to zatem nie tylko historia bohaterów greckich i trojańskich, lecz przede wszystkim epicka pieśń o losie Ilionu, o jego chwale i upadku.

Tytuł wskazuje również na antyczne rozumienie historii jako zmagania ludzkiego losu, ambicji i gniewu z wolą bogów – a to właśnie w Ilionie te siły ścierają się najmocniej.

Iliada – pytania jawne na maturę

W zakresie tej lektury maturzystów obowiązuje zadanie:

• Heroizm jako postawa człowieka w zmaganiu się z losem. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Iliady Homera. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

***

Więcej treści maturalnych – Matura od A do Z

Zobacz też Niezbędnik maturzysty

Poznaj dokładnie różne Typy studiów oferowane na polskich uczelniach.

Wybierz najlepszy dla siebie Kierunek studiów oraz uczelnię, która ma go w ofercie.

Miasta akademickie oferują szeroki wachlarz form kształcenia na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, on-line, hybrydowych.

Nasza Wyszukiwarka uczelni, kierunków, typów studiów ułatwi podjęcie decyzji kandydatowi na studia.

Może już teraz planujesz Studia podyplomowe? Wybór programów ze wszystkich dziedzin jest imponujący.