Przedwiośnie – opracowanie lektury

Przedwiośnie – opracowanie lektury

Przedwiośnie – podstawowe informacje

Autor: Stefan Żeromski

Tytuł: „Przedwiośnie”

Gatunek literacki: powieść społeczno-obyczajowa, powieść historyczno-polityczna

Data wydania: 1924 r.

Tematyka:

• życie w Polsce po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.,
• przemiany społeczne i polityczne,
• konflikt między ideami a rzeczywistością,
• problemy biedy, nierówności i korupcji,
• dojrzewanie młodego człowieka – Cezarego Baryki.

Miejsce akcji: Rosja (Baku) i Polska (Warszawa, Kielce, Lwów, Kraków)

Czas akcji: lata 1917–1924

Przedwiośnie – streszczenie

Część I – Szklane domy

Akcja rozpoczyna się w Baku, gdzie dorasta Cezary Baryka. Jego rodzina żyje w dobrobycie – ojciec Szymon pracuje jako urzędnik, a matka Jadwiga zajmuje się domem. Gdy wybucha I wojna światowa, Szymon zostaje powołany do wojska. W tym czasie Cezary dorasta w atmosferze nadchodzącej rewolucji. Zafascynowany hasłami bolszewików, uczestniczy w rozruchach. Sytuacja szybko wymyka się spod kontroli – szerzy się głód, przemoc, rabunki. Cezary obserwuje brutalne zabójstwo bogatej mieszkanki Kamalowiczowej, której wcześniej zazdrościł luksusu.

Wkrótce wraca Szymon, wręcz nie do poznania – wyniszczony i chory. Opowiada synowi o Polsce i o mitycznych „szklanych domach”, symbolu postępu i sprawiedliwości społecznej. Wkrótce jednak umiera. Gdy matka Cezarego również traci życie wskutek choroby i wyczerpania, bohater wyrusza pieszo do ojczyzny rodziców.

Część II – Nawłoć

Po dotarciu do Polski Cezary trafia do dworu w Nawłoci pod opiekę arcybiskupa Szymona Gajowca, przyjaciela ojca. W Nawłoci poznaje życie polskiej szlachty – pełne zabawy, uciech i beztroski. Zakochuje się w Laurze Kościenieckiej, jednak jego uczucie okazuje się nieodwzajemnione. Przeżywa także krótką relację z Karoliną, dziewczyną niższego stanu, co kończy się skandalem.

Jednocześnie Cezary obserwuje ogromne kontrasty społeczne: luksus dworu zestawiony z ubóstwem chłopów i wyzyskiem robotników. Rodzi się w nim bunt wobec niesprawiedliwości.

Część III – Wiatr od wschodu

Cezary przenosi się do Warszawy, gdzie rozpoczyna studia medyczne. Poznaje różne środowiska polityczne – od ideowych socjalistów po radykalnych komunistów. Największy wpływ ma na niego Szymon Gajowiec – działacz państwowy wierzący w stopniowe, rozsądne reformy.

Cezary widzi jednak biedę robotników i nędzę klas niższych. Świadomy narastającego napięcia społecznego, nie identyfikuje się ani z konserwatywną elitą, ani ze skrajną lewicą. W końcowej scenie powieści przyłącza się do robotniczego pochodu – choć nie jest to jednoznaczna deklaracja komunistyczna, lecz symbol poszukiwania własnej drogi.

Przedwiośnie – główni bohaterowie

Głównymi postaciami „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego są:

Cezary Baryka

Bohater dynamiczny, niejednoznaczny. Z początku lekkomyślny i naiwny, ulega propagandzie rewolucji. Przeżycia w Baku hartują go – staje się wrażliwy na krzywdę i niesprawiedliwość. W Polsce nie potrafi odnaleźć się między ideałami a rzeczywistością. Poszukuje drogi, a jego bunt wynika z uczciwości i potrzeby zmiany.

Szymon Baryka

Człowiek uczciwy, prosty, pracowity. Wierzy w ideę lepszej Polski, którą symbolizują szklane domy. Jego śmierć i opowieść o ojczyźnie są fundamentem moralnym powieści.

Jadwiga Baryka

Symbol matczynej troski i poświęcenia. W czasie rewolucji cierpi głód i nędzę, jednak oddaje wszystko synowi. Jej śmierć jest jednym z najsmutniejszych momentów fabuły.

Laura Kościeniecka

Zamożna, elegancka arystokratka. Cezary zakochuje się w niej, lecz ona traktuje go jak „przygodę”. Symbolizuje pustkę i egoizm warstw wyższych.

Karolina

Prosta dziewczyna, dobra i szczera. Kontrastuje z Laurą. Jej dramatyczny wątek ukazuje niesprawiedliwość społeczną.

Szymon Gajowiec

Przyjaciel ojca Cezarego. Uosabia umiarkowany patriotyzm i troskę o państwo. Wierzy w reformy, ale nie gwałtowne rewolucje.

Przedwiośnie – motywy utworu

Motyw rewolucji ukazuje chaos, przemoc i głód, które niszczą stary porządek świata. Rewolucja jest siłą transformującą społeczeństwo, ale równocześnie przynosi cierpienie jednostkom. Jak zauważa autor: „Rewolucja pochłaniała wszystko, co jeszcze przed chwilą budowało ład i porządek.”

Motyw dojrzewania odnosi się do przemiany Cezarego Baryki, który w wyniku trudnych doświadczeń uczy się twardości i odpowiedzialności. Żeromski pisze: „W nim samym rodziła się twardość, o której wcześniej nie wiedział.”

Motyw ojczyzny ukazuje konfrontację ideałów z rzeczywistością Polski po odzyskaniu niepodległości. Marzenia o pięknej ojczyźnie zderzają się z problemami społecznymi i gospodarczymi, co symbolizują słowa ojca Cezarego: „W Polsce są szklane domy… – mówił ojciec.”

Motyw miłości w powieści jest źródłem fascynacji, niespełnienia i rozczarowania. Relacje bohaterów często kończą się niezrealizowanymi uczuciami: „Miłość jego była gorączką, której Laura nie potrafiła odwzajemnić.”

Motyw konfliktu społecznego obrazuje nierówności między bogatymi a biednymi, pokazując kontrast między luksusem a nędzą: „Na dworze – zabawy, tańce; za parkanem – nędza i głód.”

Możliwe zagadnienia maturalne z Przedwiośnia

Analizując lekturę warto rozważyć takie problemy:

• Interpretacja motywu szklanych domów.
• Cezary Baryka jako buntownik i bohater tragiczny.
• Polska po odzyskaniu niepodległości – krytyka rzeczywistości.
• Problem nierówności społecznych.
• Różne wizje patriotyzmu: Gajowiec – Baryka – komuniści.
• Motyw rewolucji i jej ocena.
• Motyw dojrzewania i przemiany bohatera.

Symbolika szklanych domów w Przedwiośniu Żeromskiego

Szklane domy są jednym z najważniejszych symboli powieści i kluczem do zrozumienia przesłania utworu. To wizja Polski przedstawiona Cezaremu przez jego ojca, Szymona Barykę, podczas podróży z Baku do kraju. Choć w rzeczywistości nigdy nie istniały, pełnią kilka ważnych funkcji symbolicznych.

Symbol idealnej, sprawiedliwej Polski

Szklane domy ukazują Polskę, jaka mogłaby być – bogatą, czystą, nowoczesną i dobrze zorganizowaną. Uosabiają marzenie o państwie sprawiedliwości społecznej, w którym wszyscy żyją godnie, nie ma biedy, każdy ma dostęp do komfortowych warunków a postęp służy ludziom.

Dla Szymona Baryki to mit założycielski niepodległej ojczyzny – wiara, że po zaborach odrodzi się państwo silne, mądre i harmonijne.

Symbol postępu i nowoczesności

Szklane domy są w powieści wyrazem technologicznego skoku, symbolizują:

• rozwój gospodarczy,
• industrializację,
• modernizację rolnictwa,
• zastosowanie innowacji dla dobra społeczeństwa.

Polska ze szklanych domów to kraj, który dogonił i wyprzedził Zachód – alternatywa dla zapóźnienia cywilizacyjnego widocznego w rzeczywistej II RP.

Symbol utopii społecznej

Żeromski świadomie tworzy wizję, która jest nierealna w pełni. Dzięki temu szklane domy stają się:

• utopią, marzeniem o doskonałym ustroju,
• ideałem, który ma inspirować, ale którego nie da się zrealizować w stu procentach,
• kontrastem wobec brudnej rzeczywistości powojennej Polski, gdzie panuje bieda i chaos.

Utopia ma motywować Cezarego do działania, ale jednocześnie pokazuje, że żadna skrajna ideologia (ani rewolucja, ani konserwatyzm) nie zbuduje takiego państwa.

Symbol tęsknoty Szymona Baryki za ojczyzną

Dla Szymona opowieść o szklanych domach to sposób, by:

• podtrzymać ducha w czasie tułaczki,
• nadać sens jego cierpieniu,
• zaszczepić w Cezarym miłość do Polski.

To także przekaz od ojca dla syna – moralny testament, który ma ukształtować Cezarego.

Symbol młodzieńczych złudzeń Cezarego

Gdy Cezary dociera do Polski i widzi nędzę, konflikty klasowe, zacofanie i niesprawiedliwość, uświadamia sobie, że:

• szklane domy były mitem,
• obraz Polski ojca nie ma pokrycia w rzeczywistości.

Wtedy szklane domy stają się symbolem rozczarowania i utraconych złudzeń, ważnym elementem procesu dojrzewania bohatera.

Symbol potrzeby reform

Choć wizja szklanych domów jest utopijna, niesie prawdziwe przesłanie: Polska potrzebuje zmian, modernizacji i troski o zwykłych ludzi. Dlatego symbol ten stanowi:

• ideał, do którego należy dążyć,
• wezwanie do naprawy państwa,
• punkt odniesienia w debacie o przyszłości Polski.

Nie chodzi o dosłowne szklane domy, lecz o budowę lepszej, bardziej sprawiedliwej społecznie ojczyzny.

Znaczenie tytułu „Przedwiośnie”

Tytuł powieści Żeromskiego jest symboliczny i wielowarstwowy, a jego interpretacja odnosi się zarówno do fabuły, jak i przesłania utworu. „Przedwiośnie” oznacza okres tuż przed wiosną, czyli czas przejściowy między zimą a wiosną. W kontekście Polski po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku:

• sugeruje początek odradzania się kraju,
• symbolizuje nadzieję na lepszą przyszłość,
• wskazuje na możliwość przemiany społecznej i politycznej.

Podobnie jak natura w przedwiośniu budzi się do życia po zimie, tak Polska stoi u progu nowych czasów, które jednak wymagają pracy i odpowiedzialności.

Przedwiośnie to także okres chwiejny i niepewny, kiedy zmiany jeszcze się nie dokonały w pełni. W powieści:

• odzwierciedla niedoskonałą, wciąż chaotyczną rzeczywistość młodej niepodległej Polski,
• podkreśla trudności w wprowadzaniu reform,
• ukazuje konflikty społeczne i różnice między marzeniami a rzeczywistością, które napotyka Cezary Baryka.

Tytuł odnosi się również do procesu dojrzewania i formowania się poglądów Cezarego Baryki:

• młody bohater jest jak „przedwiośnie” – pełen potencjału, ale jeszcze nie w pełni ukształtowany,
• doświadczenia w Polsce – rozczarowania, spotkania z biedą i niesprawiedliwością – działają na niego jak burza przed wiosną, przygotowując go do działania i zrozumienia świata.

„Przedwiośnie” jest także metaforą marzeń o idealnej Polsce – kraju sprawiedliwym, nowoczesnym i równym dla wszystkich. Szklane domy czy wizje ojca Cezarego podkreślają kontrast między ideałem a rzeczywistością.

Tytuł „Przedwiośnie” w pełni odzwierciedla tematy powieści: jest symbolem nadziei, zmian, niedojrzałości Polski i dojrzewania bohatera, a także marzeń o lepszej przyszłości kraju. To czas przejściowy, w którym wszystko jest możliwe, ale wymaga wysiłku, refleksji i zaangażowania.

Przedwiośnie – pytania jawne na maturę

Na maturze ustnej zdający powinni umieć omówić poniższe zagadnienia na podstawie „Przedwiośnia” Żeromskiego uwzględniając również wybrany kontekst:

• Jakie znaczenie ma tytuł dla odczytania sensu utworu?
• Wojna i rewolucja jako źródła doświadczeń człowieka.
• Różne wizje odbudowy Polski po odzyskaniu niepodległości.
• Młodość jako czas kształtowania własnej tożsamości.
• Rola autorytetu w życiu człowieka.
• Utopijny i realny obraz rzeczywistości.

***

Więcej treści maturalnych – Matura od A do Z

Zobacz też Niezbędnik maturzysty

Poznaj dokładnie różne Typy studiów oferowane na polskich uczelniach.

Wybierz najlepszy dla siebie Kierunek studiów oraz uczelnię, która ma go w ofercie.

Miasta akademickie oferują szeroki wachlarz form kształcenia na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, on-line, hybrydowych.

Nasza Wyszukiwarka uczelni, kierunków, typów studiów ułatwi podjęcie decyzji kandydatowi na studia.

Może już teraz planujesz Studia podyplomowe? Wybór programów ze wszystkich dziedzin jest imponujący.