Szewcy – opracowanie lektury

Szewcy – opracowanie lektury

Podstawowe informacje

Autor: Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy)

Rodzaj literacki: dramat

Gatunek: dramat groteskowy, dramat awangardowy, teatr absurdu

Epoka: dwudziestolecie międzywojenne

Czas akcji: nieokreślony, umowny

Miejsce: warsztat szewski oraz przestrzenie władzy (bohaterowie przemieszczają się między nimi)

Świat przedstawiony jest celowo zdeformowany, groteskowy i symboliczny. Witkacy ostrzega przed bezrefleksyjnymi rewolucjami oraz ślepą wiarą w zmianę. Każda władza, niezależnie od tego, kto ją sprawuje, prowadzi do zniewolenia jednostki i zaniku indywidualności.

Szewcy – bohaterowie dramatu

Sajetan Tempe

Mistrz szewski, przywódca rewolty rzemieślników. Reprezentuje bunt proletariatu oraz dążenie do władzy poprzez rewolucję.

Scurvy

Czeladnik, fanatyk rewolucji, brutalny wykonawca zmian. Symbol bezrefleksyjnej siły niszczącej stary porządek.

Prokurator Robert Scurvy

Przedstawiciel władzy starego porządku – inteligencji i aparatu państwa. Uosabia elity rządzące, które tracą kontrolę nad rzeczywistością.

Księżna Irina Wsiewołodowna Zbereźnicka-Podberezka

Arystokratka, symbol upadku arystokracji i degeneracji dawnego świata.

Szewcy – streszczenie utworu

Akcja dramatu rozpoczyna się w warsztacie szewskim, gdzie mistrz Sajetan Tempe wraz ze swoimi czeladnikami pracuje i narzeka na porządek społeczny. Warsztat jest miejscem symbolicznego napięcia – to przestrzeń ludzi pracy, którzy czują się poniżeni przez elity i przygotowują się do rewolucji. Sajetan dojrzewa do roli przywódcy, krytykując arystokrację i inteligencję jako grupy pasożytnicze i moralnie rozłożone.

W świecie przedstawionym ukazana zostaje postać Księżnej Iriny Wsiewołodowny Zbereźnickiej-Podberezki, która symbolizuje upadek arystokracji. Jest znudzona, zdegenerowana i pozbawiona sensu życia, traktuje ludzi z pogardą, a jednocześnie fascynują ją prymitywne, brutalne formy władzy. Relacje między arystokracją a proletariatem są pełne napięć i wzajemnej nienawiści.

Dochodzi do rewolucji – władzę przejmują szewcy, na czele z Sajetanem Tempem. Stary porządek upada, a dawni możni zostają poniżeni. Początkowo nowy system opiera się na hasłach równości i sprawiedliwości, szybko jednak ujawnia swoje oblicze: staje się brutalny, prymitywny i opresyjny. Rządy proletariatu nie różnią się w istocie od wcześniejszej tyranii.

W kolejnych etapach dramatu następują dalsze przewroty. Rewolucyjny porządek zostaje wyparty przez władzę technokratów – bezduszny świat opanowany przez „czistą formę” mechanizacji i organizacji. Człowiek przestaje być podmiotem, a staje się trybikiem w systemie. Zanika indywidualność, uczucia i duchowość.

W ostatnich scenach świat zostaje całkowicie odczłowieczony. Władza ma charakter automatyczny, a jednostka nie ma żadnego znaczenia. Rewolucja, która miała przynieść wolność, doprowadziła do pełnego zniewolenia. Dramat kończy się ponurą wizją przyszłości, w której nie ma miejsca na prawdziwą wolność, kulturę ani metafizykę.

Witkacy poprzez groteskę, absurd i deformację pokazuje, że każda forma władzy – niezależnie od tego, czy należy do arystokracji, proletariatu czy technokratów – prowadzi do utraty człowieczeństwa.

Szewcy – motywy literackie

Motyw rewolucji – przewroty społeczne pokazują, jak ludzie spodziewający się wolności i sprawiedliwości w rzeczywistości tworzą nową tyranię. Rewolucja staje się symbolem nieustannej walki o władzę i powtarzalności historii.

Motyw władzy – władza w „Szewcach” jest bezwzględna, niezależnie od tego, kto ją sprawuje. Ukazuje mechanizmy dominacji i zniewolenia jednostki, zarówno w świecie arystokracji, proletariatu, jak i technokratów.

Motyw groteski i absurdu – zniekształcone postacie, dziwaczne dialogi i absurdalne sytuacje podkreślają irracjonalność świata i bezsens ludzkich działań. Groteska służy ukazaniu upadku wartości i chaosu społecznego.

Motyw mechanizacji i dehumanizacji – kolejne zmiany władzy prowadzą do coraz większej utraty człowieczeństwa. Ludzie stają się trybikami w systemie, a indywidualność i emocje przestają mieć znaczenie.

Motyw upadku elit i kryzysu kultury – arystokracja i inteligencja są ukazane jako degenerujące się, pozbawione sensu i zdolności do rządzenia grupy, co uzasadnia bunt niższych warstw.

Groteska w Szewcach

W „Szewcach” groteska jest jednym z głównych środków wyrazu i służy pokazaniu absurdalności świata przedstawionego. Postacie są przerysowane – arystokracja ukazana jest jako zdegenerowana i bezsensowna, robotnicy natomiast jako brutalni i bezrefleksyjni, co tworzy wrażenie karykaturalnego chaosu. Dziwaczne sytuacje, nielogiczne dialogi i nagłe, przesadne wydarzenia podkreślają irracjonalność zarówno ludzkich działań, jak i mechanizmów władzy. Groteska pozwala Witkacemu w sposób humorystyczno-krytyczny pokazać upadek wartości, absurd przemocy i cykliczność tyranii.

„Szewcy” reprezentują najniższą warstwę społeczną, kojarzoną z prostactwem i chamstwem. Mimo to w ich rozmowach pojawiają się często tematy filozoficzne, polityczne czy socjologiczne. Jednocześnie mieszają poważne zagadnienia z wulgaryzmami i błahymi sprawami, takimi jak ocena wyglądu lokalnych kobiet lekkiego obyczaju.

Kolejnym groteskowym elementem jest irracjonalne postępowanie bohaterów, całkowicie oderwane od logiki przyczynowo-skutkowej. Księżna od początku dramatu wydaje się obojętna na wydarzenia sceniczne – śpiewa, wręcza kwiaty, przebiera się za papugę, a raz nawet bez wyraźnego powodu tracą jej zęby, o czym zapomina się w kolejnych scenach. Z kolei Sajetan Tempe zostaje zabity jedynie symbolicznie, ponieważ jego śmierć jest ignorowana w dalszym przebiegu akcji.

Teoria Czystej Formy

Według Witkacego, twórcy teorii Czystej Formy, dzieło sztuki ma dostarczać doświadczenia tajemnicy istnienia – mistycznego przeżycia, które odbiorca odczuwa dzięki samej formie utworu. Nie chodzi tu o naśladowanie rzeczywistości, lecz o wywoływanie wrażenia zdumienia i oszołomienia poprzez formę.

Na scenie pojawia się więc wszystko, co odbiega od realistycznego przedstawienia świata: deformacja rzeczywistości, makabra, groteska, zabawa konwencjami, łamanie i wyśmiewanie schematów i obyczajów, a także refleksje nad ważnymi zagadnieniami, takimi jak przyszłe społeczeństwo, rewolucja czy kondycja człowieka.

Znaczenie tytułu Szewcy

Tytuł dramatu ma znaczenie symboliczne i metaforyczne. „Szewcy” reprezentują klasę rzemieślniczą, która przejmuje władzę w wyniku rewolucji, jednak nie potrafi stworzyć sprawiedliwego ani trwałego porządku. Pokazuje to mechanizmy władzy – każdy rząd, niezależnie od tego, kto go sprawuje, prowadzi do zniewolenia jednostki. Jednocześnie tytuł podkreśla groteskowość i absurd świata przedstawionego, gdzie zwykli ludzie stają się aktorami historii, a ich działania mają konsekwencje większe niż oni sami.

Szewcy – wybrane cytaty

„Rewolucja nie pyta o nic, ona po prostu przychodzi” - podkreśla absurd i nieuniknioność zmian społecznych oraz bezwzględność mechanizmów władzy.

„Władza nie zależy od tego, kto ją sprawuje, lecz od tego, jak działa system” - ukazuje, że każdy system rządów – niezależnie od idei czy klasy sprawującej władzę – prowadzi do zniewolenia jednostki.

„Człowiek władzy pragnie i władzy się boi” - obnaża paradoks ludzkiej natury wobec siły i kontroli: władza daje władzę, ale jednocześnie ogranicza wolność nawet sprawującego ją.

„Świat jest absurdem, a człowiek jest jego trybikiem” - wyraża centralną myśl dramatu: dehumanizację jednostki w społeczeństwie podporządkowanym chaotycznym i bezosobowym regułom.

„Nie ma rewolucji, która przyniosłaby prawdziwą wolność” - Witkacy pokazuje powtarzalność historii i mechanizm, w którym każda zmiana władzy prowadzi do powstania nowej tyranii.

Szewcy - przykładowe tematy rozprawek

• Czy rewolucja rzeczywiście przynosi wolność? Omów problem na podstawie „Szewców”.
• Groteska i absurd jako środki wyrazu w dramacie – jakie funkcje pełnią w „Szewcach”?
• Władza a jednostka – analiza mechanizmów dominacji w „Szewcach” Witkacego.
• Dehumanizacja człowieka w świecie podporządkowanym systemowi – interpretacja dramatu „Szewcy”.
• „Szewcy” jako dramat awangardowy – omów rolę Czystej Formy w utworze.
• Motyw przewrotu społecznego i jego konsekwencji w „Szewcach”.
• Groteskowa wizja przyszłości społeczeństwa w dramacie Witkacego.
• Bunt jednostki wobec systemu – porównaj „Szewców” Witkacego z innym utworem literackim.
• Absurd w literaturze XX wieku – analiza „Szewców” w kontekście innych dzieł teatru absurdu.

***

Więcej treści maturalnych – Matura od A do Z

Zobacz też Niezbędnik maturzysty

Poznaj dokładnie różne Typy studiów oferowane na polskich uczelniach.

Wybierz najlepszy dla siebie Kierunek studiów oraz uczelnię, która ma go w ofercie.

Miasta akademickie oferują szeroki wachlarz form kształcenia na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, on-line, hybrydowych.

Nasza Wyszukiwarka uczelni, kierunków, typów studiów ułatwi podjęcie decyzji kandydatowi na studia.

Może już teraz planujesz Studia podyplomowe? Wybór programów ze wszystkich dziedzin jest imponujący.