​Wpływ mediów społecznościowych na zachowania i wartości młodzieży – wyzwania dla szkoły i nauczycieli

Według raportu NASK „Nastolatki 3.0” (2023/2024) polscy nastolatkowie spędzają średnio ponad 5 godzin dziennie w Internecie, a większość z nich korzysta z mediów społecznościowych codziennie, często bez przerw dłuższych niż kilka godzin. To przestrzeń, w której uczą się komunikacji, zdobywają wiedzę o świecie, kształtują wartości i poczucie tożsamości. Jak podkreśla prof. Sonia Livingstone z London School of Economics zjawisko to oznacza, że socjalizacja młodego człowieka przeniosła się w znacznym stopniu do środowiska cyfrowego, w którym obowiązują odmienne reguły interakcji: szybsze, bardziej emocjonalne, a niekiedy pozbawione kontekstu.

Badanie Pew Research Center (2025) pokazuje, że 48 proc. amerykańskich nastolatków uważa media społecznościowe za zjawisko o „głównie negatywnym wpływie” na rówieśników, choć jednocześnie tylko 14 proc. dostrzega ten wpływ u siebie. To rozbieżność symptomatyczna – pokazuje, jak silnie mechanizmy cyfrowej obecności wiążą się z poczuciem przynależności, samooceną i społecznym uznaniem.

Raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, 2024) alarmuje, że już co dziesiąty nastolatek w Europie przejawia symptomy problematycznego korzystania z mediów społecznościowych – od trudności w kontroli czasu spędzanego online po objawy uzależnienia behawioralnego. Nie chodzi więc jedynie o rozrywkę, lecz o fundamentalny wymiar dorastania: emocjonalność, relacje, obraz siebie.

Z jednej strony media społecznościowe otwierają przed młodzieżą niespotykane wcześniej możliwości samoekspresji, kreatywności i globalnych kontaktów. Z drugiej – generują presję wizerunkową, pogłębiają zjawisko porównań społecznych i potrafią osłabiać koncentrację. W badaniach psychologicznych coraz częściej pojawia się pojęcie „zmęczenia informacyjnego” – efektu ciągłego wystawienia na bodźce, które nie dają przestrzeni na refleksję i ciszę wewnętrzną.

Szkoła wobec nowego świata

Jeszcze dwie dekady temu szkoła była miejscem, w którym uczniowie zdobywali wiedzę i umiejętności potrzebne w realnym świecie. Dziś szkoła musi przygotować młodego człowieka do funkcjonowania w świecie hybrydowym – jednocześnie realnym i cyfrowym.

Nauczyciel nie jest już wyłącznie źródłem wiedzy – staje się przewodnikiem po rzeczywistości informacyjnej. Osobą uczącą jak odróżniać fakty od opinii, jak rozpoznawać manipulacje, jak chronić własne emocje w świecie natychmiastowej reakcji i porównywania się z innymi.

Według badań EU Kids Online (2023) – choć większość młodych Polaków potrafi wskazać, że treści w mediach społecznościowych wpływają na ich postawy – zaledwie połowa deklaruje, że potrafi ocenić wiarygodność informacji w sieci. Ta luka kompetencyjna stawia przed edukacją zadanie fundamentalne: uczyć krytycznego myślenia i samoregulacji emocjonalnej.

Jak szkoły adaptują się do cyfrowego świata

Coraz więcej szkół poszukuje sposobów, by odpowiedzieć na wyzwania wychowania w erze mediów społecznościowych. Zmiana nie polega jedynie na wprowadzaniu technologii do nauczania, lecz na budowaniu nowej kultury edukacyjnej – takiej, która łączy rozwój intelektualny z troską o dobrostan uczniów.

W nowoczesnych placówkach – w tym w szkołach działających online – coraz większą rolę odgrywa indywidualne wsparcie ucznia. Regularne spotkania online z mentorem pomagają młodym ludziom nie tylko planować naukę, ale też rozmawiać o emocjach, relacjach i równowadze między światem cyfrowym a rzeczywistym. Takie relacje sprzyjają kształtowaniu samoświadomości i uczą odpowiedzialności za własne decyzje w sieci.

W wielu nowoczesnych szkołach rośnie również znaczenie zajęć poświęconych dobrostanowi cyfrowemu i krytycznemu myśleniu. Nauczyciele, psychologowie i pedagodzy wspólnie uczą młodzież jak rozpoznawać dezinformację, unikać toksycznych wzorców komunikacji i budować zdrowe nawyki korzystania z sieci. Uczniowie coraz częściej uczestniczą w projektach edukacyjnych analizujących zjawiska internetowe – od mechanizmów wpływu po etykę publikowania treści.

Takie działania nie mają na celu odciągnięcia młodych od technologii, lecz uczenie mądrego bycia online – rozumienia siebie w kontekście cyfrowym i rozwijania empatii w kontaktach wirtualnych. W ten sposób szkoła staje się przestrzenią, w której technologia nie dominuje, lecz wspiera człowieka w jego rozwoju.

Nowe kompetencje nauczyciela – przewodnik, a nie nadzorca

W świecie, w którym informacja jest powszechna, rola nauczyciela staje się bardziej ludzka niż kiedykolwiek. Wymaga nie tylko wiedzy przedmiotowej, lecz także świadomości psychologicznej i społecznej. Nauczyciel przyszłości to nie tylko ekspert, lecz mentor – ktoś, kto potrafi rozmawiać z uczniem o jego cyfrowych doświadczeniach: o potrzebie akceptacji, lęku przed oceną, presji bycia „widocznym” w sieci.

W szkołach osadzonych w zagranicznych systemach oświaty - takich jak amerykańskie liceum online - które funkcjonują w elastycznym modelu edukacji zdalnej – opartym na nauce we własnym tempie, ocenianiu kształtującym (zamiast podsumowującego), indywidualnych modułach lekcyjnych czy dowolności w wyborze dat rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego – mentoring edukacyjny staje się jednym z najważniejszych narzędzi wspierających rozwój młodzieży.

Poza nauczycielami przedmiotowymi i student counselorami uczniowie mają możliwość uzyskania dodatkowego wsparcia online od mentora edukacyjnego, który towarzyszy im przez cały rok szkolny. Spotkania mentoringowe mają charakter partnerski: to nie kontrola postępów, lecz rozmowa o emocjach, relacjach i równowadze między nauką a życiem cyfrowym. Edu mentor pomaga uczniowi rozpoznawać własne potrzeby, planować czas, reagować na stres i budować odporność na wpływy środowiska online. To podejście opiera się na założeniu, że edukacja nie jest tylko przekazywaniem wiedzy, ale także procesem wspierania rozwoju emocjonalnego i społecznego. Badania OECD (2024) potwierdzają, że szkoły, które wprowadzają system mentoringowy, obserwują wyraźny wzrost zaangażowania uczniów oraz poprawę ich samopoczucia psychicznego. Uczniowie lepiej radzą sobie z koncentracją, częściej inicjują działania społeczne i wykazują większą empatię wobec rówieśników.

Mentoring w praktyce oznacza także wczesne reagowanie – nauczyciel, który pozostaje w stałym kontakcie z uczniem, szybciej zauważa symptomy przeciążenia informacyjnego, spadku motywacji czy uzależnienia od mediów społecznościowych. Zamiast kar i zakazów pojawia się rozmowa, refleksja i wspólne poszukiwanie równowagi. To właśnie taka relacja – oparta na zaufaniu i empatii – staje się dziś najskuteczniejszą formą profilaktyki cyfrowych zagrożeń.

W tym sensie nowoczesny mentoring nie jest dodatkiem do nauczania, lecz jego fundamentem. Pomaga młodym ludziom zrozumieć, że w świecie pełnym bodźców i porównań najważniejsza jest umiejętność słuchania samego siebie.

Edukacja, która przywraca równowagę

Nie da się już „wyłączyć” świata mediów społecznościowych. To przestrzeń, w której dzisiejsi uczniowie będą żyć, pracować, tworzyć relacje i budować tożsamość. Zadaniem szkoły nie jest odizolowanie ich od tego świata, lecz nauczenie jak go rozumieć i jak z niego korzystać z mądrością i umiarem.

Edukacja, która łączy rozwój intelektualny z refleksją nad człowieczeństwem, staje się inwestycją w dojrzałość emocjonalną i społeczną przyszłych pokoleń. Szkoła przyszłości – taka jak amerykańska szkoła średnia w chmurze czy inne szkoły online łączące elementy edukacji domowej z niezbędnymi komponentami tradycyjnej szkoły – nie odrzuca technologii, lecz humanizuje ją, czyniąc z niej narzędzie rozwoju, a nie źródło presji.

W tym sensie prawdziwym celem edukacji nie jest już tylko przekazanie wiedzy, lecz przywrócenie równowagi między światem ekranów a światem emocji – między byciem online a byciem sobą.

Autor: Wojciech Bachalski, współzałożyciel i dyrektor zarządzający JDJ International Open Schools