Zbrodnia i kara – opracowanie lektury

Zbrodnia i kara – opracowanie lektury

Informacje podstawowe

• Autor: Fiodor Dostojewski
• Rodzaj literacki: epika
• Gatunek: powieść psychologiczna (z elementami moralitetu i sensacji)
• Czas i miejsce akcji: Petersburg, XIX w.

Zbrodnia i kara – streszczenie powieści

Akcja powieści rozgrywa się w Petersburgu w połowie XIX wieku. Bohaterem jest Rodion Raskolnikow, były student prawa żyjący w skrajnej biedzie. W wyniku izolacji, głodu i rozmyślań filozoficznych popada w przekonanie, że istnieją „ludzie niezwykli”, którym wolno przekraczać normy moralne w imię wyższych celów. Chce udowodnić tę teorię, dokonując morderstwa lichwiarki Alony Iwanowny, którą uważa za pasożyta społecznego. Dodatkowym impulsem jest bieda jego rodziny i poczucie beznadziei.

Zbrodnia

Rodion misternie planuje zabójstwo, testując trasę ucieczki i obserwując zwyczaje ofiary. Kiedy uznaje, że nadszedł odpowiedni moment, udaje się do lichwiarki pod pretekstem zastawienia przedmiotu. Zabija ją siekierą, lecz niespodziewanie w mieszkaniu pojawia się jej siostra, Lizawieta – łagodna, niewinna kobieta. Raskolnikow zabija ją również, choć tego nie planował. Zdezorientowany i spanikowany, zabiera niewielką ilość łupów i ucieka.

Po zbrodni – choroba i rozpacz

Po dokonaniu morderstwa Raskolnikow zapada w gorączkę, majaczy i izoluje się od ludzi. Dręczą go halucynacje, lęk i obsesyjna podejrzliwość. Jego stan psychiczny gwałtownie się pogarsza. Ukrywa skradzione przedmioty pod kamieniem – nie potrafi ich wykorzystać, co podkreśla absurd jego czynu.

W międzyczasie spotyka marmieładowa – nędznika, alkoholika, którego rodzina żyje w skrajnej biedzie. Po śmierci Marmieładowa Raskolnikow przekazuje Soni, jego córce, niemal wszystkie swoje pieniądze, mimo że sam żyje w ubóstwie. To pierwsze sygnały pęknięcia jego teorii o „człowieku niezwykłym”.

Sonia Marmieładowa

Sonia staje się ważną postacią w życiu Rodiona. Jest cicha, pobożna i zmuszona do prostytucji, by utrzymać rodzinę. Mimo własnego cierpienia uosabia wybaczenie, współczucie i wiarę. To z nią Raskolnikow po raz pierwszy rozmawia szczerze o zbrodni, choć początkowo nie wyjawia jeszcze, że to on jest mordercą.

Dunia, Łużyn i Swidrygajłow

Siostra Rodiona, Dunia, przyjeżdża z matką do Petersburga. Jest zaręczona z Piotrem Łużynem, który chce dzięki małżeństwu umocnić swoją pozycję społeczną i zyskać posłuszną żonę. Raskolnikow sprzeciwia się temu związkowi, widząc w Łużynie człowieka interesownego i podłego.

Wkrótce pojawia się też Swidrygajłow, były pracodawca Duni, podejrzany o śmierć swojej żony i znany libertyn. Fascynuje go rodzeństwo Raskolnikowów, zwłaszcza Dunia. Jego obecność przyczynia się do narastania napięć i konfliktów.

Śledztwo Porfirego

Śledztwo w sprawie morderstwa prowadzi Porfiry Pietrowicz, inteligentny i przenikliwy sędzia śledczy. Porfiry nie ma dowodów przeciwko Raskolnikowowi, ale od początku podejrzewa jego winę. Prowadzi z nim rozmowy pełne aluzji, próbując wzbudzić w Rodionie wyrzuty sumienia i doprowadzić go do dobrowolnego przyznania się.

Narastająca presja psychiczna, strach i świadomość, że Porfiry zna prawdę, jeszcze bardziej osłabiają Raskolnikowa. Jednocześnie Swidrygajłow podsłuchuje rozmowę Rodiona z Sonią i dowiaduje się o jego zbrodni.

Swidrygajłow i jego dramat

Swidrygajłow, rozdarty między cynizmem a desperacją, oferuje pieniądze Duni i próbuje ją uwieść. Gdy Dunia stanowczo go odrzuca, dociera do niego, że nie ma już żadnych celów w życiu. Po spędzeniu nocy na włóczędze po mieście popełnia samobójstwo. Jego tragiczny los jest kontrastem do drogi Raskolnikowa – pokazuje konsekwencje życia pozbawionego moralnych wartości.

Przyznanie się i proces

Pod wpływem Soni oraz narastającej presji Porfirego, Raskolnikow wreszcie decyduje się na wyznanie winy. Udaje się na komisariat i przyznaje do zabójstwa. W procesie zostaje skazany na osiem lat ciężkich robót na Syberii.

Epilog – narodziny nowego życia

Sonia podąża za nim na Syberię i odwiedza go regularnie. Początkowo Raskolnikow pozostaje zamknięty i chłodny, ale stopniowo zaczyna rozumieć, że jego teoria była błędna, a prawdziwe odkupienie płynie z pokory i miłości. Pod koniec powieści rodzi się w nim nadzieja na przemianę – to symboliczny początek jego duchowego odrodzenia.

Zbrodnia i kara – problematyka utworu

Powieść porusza kwestie moralnych konsekwencji zbrodni, konfliktu jednostki z systemem społecznym, siły wiary i empatii. Analizie poddany jest wpływ środowiska i nędzy na zachowanie człowieka, psychologia człowieka popełniającego zbrodnie a także kwestie dobra i zła.

Zbrodnia i kara – główni bohaterowie powieści

Rodion Raskolnikow - to inteligentny, ambitny student, którego skrajna bieda i wewnętrzna duma popychają do stworzenia teorii o „ludziach niezwykłych”. Uważa, że wybitnym jednostkom wolno przekraczać prawo, jeśli działa to „dla dobra ludzkości”. Zabójstwo lichwiarki ma potwierdzić jego teorię, ale w praktyce prowadzi jedynie do rozkładu psychicznego, lęku i izolacji. Postać Rodiona ukazuje dramat człowieka rozdartego między pychą a sumieniem. Jego odkupienie możliwe jest dopiero dzięki kontaktowi z Sonią i przyznaniu się do winy.

Sonia Marmieładowaļ - symbol dobra, pokory i miłosierdzia. Jej współczucie prowadzi Raskolnikowa do przemiany.

Porfiry Pietrowicz - sędzia śledczy Porfiry to psychologicznie przenikliwa postać, która prowadzi dochodzenie z dużą wnikliwością, ale także empatią. Nie chce „złapać” Raskolnikowa siłą – zależy mu raczej na tym, aby Rodion sam się przyznał, przez co mógłby rozpocząć drogę do odkupienia. Porfiry symbolizuje rozsądne, etyczne oblicze prawa, w przeciwieństwie do surowości i formalizmu systemu.

Swidrygajłow - czarny charakter powieści. Przedstawiony jest jako postać ambiwalentna, balansująca między moralnym upadkiem a skrywanym pragnieniem dobra. Jego hedonizm, manipulacje i niejednoznaczność czynią go przeciwieństwem Soni. Dostrzega w Rodionie podobieństwo – obaj stoją „poza moralnością”, ale w odróżnieniu od Raskolnikowa Swidrygajłow wybiera drogę autodestrukcji. Jego samobójstwo jest przestrogą przed życiem bez wartości.

Dunia Raskolnikowa - siostra Raskolnikowa jest uosobieniem godności, determinacji i moralnej siły. Pragnie poświęcić się dla rodziny, zgadzając się na małżeństwo z Łużynem, który mógłby zapewnić im stabilność finansową. Jednocześnie stanowczo odrzuca mężczyzn, którzy chcą nią manipulować. Dunia pokazuje, że prawdziwa siła moralna nie wymaga przemocy ani buntu – polega na konsekwentnym zachowaniu własnej wartości.

Zbrodnia i kara – najważniejsze motywy i problemy

Motyw zbrodni

Zbrodnia Raskolnikowa to jednocześnie akt filozoficzny i desperacki. Bohater uważa, że zabicie lichwiarki to „zbrodnia w imię dobra”, mająca dowieść jego wyższości nad normami moralnymi.
Dostojewski analizuje psychologiczne konsekwencje zabójstwa: szok, strach, chorobę, obłęd, ucieczkę. Zbrodnia uruchamia całą spiralę wydarzeń prowadzących do odkupienia.

Motyw kary

Kara ma w powieści charakter dwojaki: prawny – wyrok ośmiu lat katorgi, moralny – cierpienie psychiczne, które zaczyna się w chwili popełnienia zbrodni. Najważniejsza kara nie pochodzi od państwa, lecz od sumienia. Raskolnikow przez większość utworu żyje w stanie wewnętrznego rozdarcia, niezdolny do normalnego funkcjonowania. To właśnie „kara” psychiczna jest promieniem sprawiedliwości w powieści.

Cytaty:

• „Sam siebie zabiłem! Nie ją zabiłem, siebie zabiłem!”
• „Jego męka zaczęła się od chwili zbrodni.”

Motyw winy i odkupienia

To główny motyw całej powieści. Raskolnikow popełnia zbrodnię, ale niemal natychmiast zaczyna odczuwać psychiczną i moralną winę. Mimo że próbował usprawiedliwić swoje czyny teorią o „ludziach niezwykłych”, jego sumienie nie daje mu spokoju. Dręczą go koszmary, urojenia, lęk i odrzucenie samego siebie. Wina nie wynika jedynie z dokonania zabójstwa, ale z załamania własnego człowieczeństwa. Dostojewski pokazuje, że winy nie da się zagłuszyć intelektualną teorią.

Cytaty:

• „Tu krzyż! Weź, to jest krzyż; nie zrób mi zawodu.”
• „W tej chwili zaczął się dla niego nowy czas, nowe życie.”

Motyw sumienia

Sumienie w „Zbrodni i karze” działa jak nieustający oskarżyciel. Rodion stara się zagłuszyć moralne odczucia racjonalizacją, ale nie potrafi. Jego teoria zawodzi, bo nie bierze pod uwagę psychicznej i duchowej strony człowieka. Sumienie doprowadza go w końcu do przyznania się i moralnego odrodzenia.

Motyw człowieka „wyjątkowego”

Raskolnikow tworzy teorię, według której wybitni mogą łamać prawo. Powieść obnaża fałsz tej idei.

Cytaty:

• „Zabiłem nie staruchę, lecz zasadę!”
• „Czyż ja w istocie wziąłem topór… czy to sen?”
• „Czy mam prawo? Czy mam odwagę? Czy jestem wszy czy Napoleon?”
• „Człowiek niezwykły ma prawo… ma prawo pozwolić sobie przekroczyć przeszkodę.”

Motyw miłości

Sonia i Rodion – miłość, która prowadzi do duchowej przemiany.

Motyw biedy

Bieda jako źródło upodlenia, ale także moralnych wyborów. Petersburg pokazany jest jako miasto skrajnej nędzy. Raskolnikow, Marmieładow, Sonia i wielu innych bohaterów żyje w dramatycznych warunkach. Bieda wpływa na decyzje, psychikę i moralność – zmusza Sonię do prostytucji, Raskolnikowa do obrania irracjonalnej drogi „wybawienia świata”. Dostojewski ukazuje społeczną niesprawiedliwość i rozdarcie społeczeństwa.

Petersburg jako bohater

Petersburg jest mroczny, duszny, brudny, pełen kontrastów. Wąskie zaułki, ciemne mieszkania i tłumy ludzi tworzą atmosferę przytłoczenia, która sprzyja duchowej deformacji bohaterów. Miasto odbija stan psychiczny Raskolnikowa – jest labiryntem, z którego trudno znaleźć wyjście.

Zbrodnia i kara – znaczenie tytułu

Tytuł powieści w sposób bezpośredni odzwierciedla jej konstrukcję oraz główną problematykę moralno-filozoficzną. „Zbrodnia” odnosi się do morderstwa dokonanego przez Rodiona Raskolnikowa – zabicia lichwiarki Alony Iwanowny i jej siostry Lizawiety. W sensie dosłownym wskazuje na czyn, który staje się osią fabuły. Jednocześnie symbolizuje duchowe przewinienie bohatera, wynikające z jego przekonania o własnej wyższości moralnej i prawa do przekraczania norm.

„Kara” ma w powieści podwójny wymiar. To nie tylko konsekwencje prawne, jakim ostatecznie poddaje się Raskolnikow na Syberii, ale przede wszystkim kara psychiczna: rozpad wewnętrzny, wyrzuty sumienia, lęk, obcość wobec innych ludzi i własnego sumienia. Jest to kara, która zaczyna się dużo wcześniej niż ta wymierzona przez sąd i okazuje się znacznie dotkliwsza.

Tytuł podkreśla także uniwersalne przesłanie powieści: żadna zbrodnia nie może być usprawiedliwiona ideologią, a kara ma charakter nie tylko społeczny, lecz także duchowy. Pokazuje, że prawdziwa odnowa moralna możliwa jest jedynie poprzez przyznanie się do winy i wewnętrzne odkupienie.

Zbrodnia i kara – pytania jawne na maturę

Na maturze ustnej zdający powinni umieć omówić poniższe zagadnienia na podstawie „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskeigo uwzględniając również wybrany kontekst.

• Walka człowieka ze swoimi słabościami.
• Motyw winy i kary.
• Ile człowiek jest gotów poświęcić dla innych?
• Co może determinować ludzkie postępowanie?
• Motyw przemiany bohatera.

***

Więcej treści maturalnych – Matura od A do Z

Zobacz też Niezbędnik maturzysty

Poznaj dokładnie różne Typy studiów oferowane na polskich uczelniach.

Wybierz najlepszy dla siebie Kierunek studiów oraz uczelnię, która ma go w ofercie.

Miasta akademickie oferują szeroki wachlarz form kształcenia na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, on-line, hybrydowych.

Nasza Wyszukiwarka uczelni, kierunków, typów studiów ułatwi podjęcie decyzji kandydatowi na studia.

Może już teraz planujesz Studia podyplomowe? Wybór programów ze wszystkich dziedzin jest imponujący.