Ferdydurke – opracowanie lektury

Ferdydurke – opracowanie lektury

Podstawowe informacje

Autor: Witold Gombrowicz

Tytuł: Ferdydurke

Gatunek: powieść modernistyczna, groteskowa, satyryczna

Data wydania: 1937

Tematyka: krytyka sztywności form społecznych, konflikt jednostki z narzuconymi rolami, problem młodości i dorastania

Ferdydurke – streszczenie

Głównym bohaterem jest Józio Kowalski, trzydziestoletni mężczyzna, który nagle zostaje cofnięty do szkoły i zmuszony do funkcjonowania w świecie dziecięcych zasad i rygorów. W szkole doświadcza presji nauczycieli, rówieśników i dorosłych, którzy narzucają mu konwenanse i role, w których musi się odnaleźć.

Józio spotyka postacie symbolizujące różne formy społecznej deformacji: nauczycieli, kolegów szkolnych oraz dorosłych hipokrytów, którzy sami podporządkowują się normom, a innych krytykują. Powieść ukazuje jego bunt wobec tych narzuconych form, a jednocześnie tragikomizm sytuacji, w której dorosły mężczyzna jest traktowany jak dziecko.

Przez groteskowe i absurdalne sytuacje Gombrowicz krytykuje sztywność form społecznych, edukacyjnych i kulturowych, pokazując konflikt jednostki z otaczającym ją światem. Powieść kończy się bez jednoznacznej puenty, pozostawiając czytelnika z refleksją nad istotą wolności i podporządkowania się normom.

Ferdydurke – główni bohaterowie

Józio Kowalski – trzydziestoletni mężczyzna, cofnięty do szkoły i zmuszony do podporządkowania się dziecinnym regułom. Symbolizuje konflikt jednostki z narzuconymi formami społecznymi i edukacyjnymi. Jest inteligentny, refleksyjny, buntuje się przeciwko narzuconym rolom. Stanowi symbol krytyki „formy”, czyli sztywnych norm społecznych i konwenansów.

Profesor Pimko – nauczyciel w szkole, przedstawiciel sztywności i konwenansów edukacyjnych. Narzuca uczniom szereg norm, będąc jednocześnie symbolem autorytetu, któremu podlegają inni.

Młodzi koledzy szkolni (np. Miętus) – rówieśnicy Józia, którzy reprezentują różne postawy wobec systemu szkolnego: podporządkowanie, bierność lub chęć manipulacji. Pokazują absurd i groteskę życia szkolnego.

Panna Korczyńska – nauczycielka, symbol władzy i nacisku społecznego, jednocześnie postać groteskowa, która podkreśla komizm sytuacji.

Profesorowa Pimko – przykład dorosłej osoby, która podtrzymuje konwenanse i wymusza „formy” społeczne na innych, także w życiu prywatnym.

Moralista – postać reprezentująca hipokryzję dorosłych, którzy sami podporządkowują się konwencjom, a innych krytykują.

Ferdydurke - znaczenie tytułu utwory

Tytuł „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza jest celowo zagadkowy i nie posiada jednoznacznego znaczenia w języku polskim. Sam autor wyjaśniał, że słowo to jest wymyślone i pełni funkcję symbolu, mającego wywoływać wrażenie groteski i absurdalności.

W kontekście powieści tytuł odnosi się do głównych tematów utworu: narzucania formy jednostce, konfliktu między młodością a dorosłością oraz presji społecznych konwenansów. „Ferdydurke” jako neologizm sugeruje sztuczność, nienaturalność i komizm sytuacji, w których człowiek staje się podporządkowany narzuconym regułom i formom.

Ferdydurke – motywy literackie

Najważniejsze motywy Ferdydurke Gombrowicza wraz z przykładami cytatów:

Motyw formy i podporządkowania

Ukazuje, jak jednostka jest zmuszana do dostosowania się do narzuconych norm społecznych i edukacyjnych.

Cytat: „Trzeba go uformować, inaczej nie nadaje się do życia.”

Motyw dorosłości i dzieciństwa

Konflikt między światem dorosłych a światem dziecka, utrata naturalnej spontaniczności.

Cytat: „Józio nie może wyrwać się spod opieki dorosłych, mimo że dorosły wiek powinien go wyzwolić.”

Motyw groteski i absurdu

Ukazuje komizm sytuacji wynikający z nielogiczności zasad, sztywności szkolnej edukacji i życia społecznego.

Cytat: „Cały świat jest formą, a człowiek tylko jej wypełnieniem.”

Motyw edukacji i szkoły

Krytyka instytucji edukacyjnej, pokazanie jej jako miejsca narzucającego sztuczne normy i ograniczającego indywidualność.

Cytat: „W szkole uczymy się nie życia, lecz dopasowania do form.”

Motyw buntu jednostki

Dążenie do wolności i wyzwolenia spod presji konwenansów oraz narzuconych ról społecznych.

Cytat: „Nie chcę być niczyją lalką ani wypełnieniem czyjejś formy!”

Groteska w Ferdydurke

W „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza groteska pełni funkcję kluczowego środka wyrazu artystycznego i krytyki społecznej. Polega ona na przesadnym, często absurdalnym zestawieniu cech, sytuacji i zachowań, które jednocześnie bawią i niepokoją.

• Postaci i sytuacje: bohaterowie są ukazywani w sposób karykaturalny – ich cechy psychiczne i fizyczne bywają wyolbrzymione do granic absurdu, co podkreśla sztuczność ról społecznych i norm narzucanych jednostce.
• Motyw formy i „gęby”: groteskowość wynika z przymusu podporządkowania się cudzym schematom. Postacie zostają „uformowane” – nadawane są im sztuczne zachowania i opinie, co wywołuje komizm sytuacyjny i dramatyczny zarazem.
• Język i styl: Gombrowicz stosuje niecodzienne sformułowania, gry słów, powtarzanie fraz i absurdalne konstrukcje zdaniowe, co potęguje efekt groteski. Przykładem jest np. zdanie „Słowacki wielkim poetą był”.

Groteska w „Ferdydurke” ma więc podwójne znaczenie – bawi czytelnika, jednocześnie krytykując społeczne konwenanse, normy edukacyjne i mechanizmy podporządkowania jednostki formie.

Pojęcia gombrowiczowskie w Ferdydurke

Pupa

W „Ferdydurke” pojęcie „pupa” symbolizuje infantylność, podporządkowanie i konieczność dopasowania się do cudzych form. Gombrowicz używa tego słowa ironicznie, aby pokazać, jak dorosły człowiek bywa „uformowany” przez społeczeństwo i edukację, zmuszany do postępowania w określony sposób.

Gęba

„Gęba” to metafora społecznych ról i masek, które ludzie przyjmują wobec innych. Została spopularyzowana w powieści w kontekście wpychania jednostki w cudze schematy – „nadanie gęby” oznacza narzucenie człowiekowi zachowań, opinii i manier, które nie są jego własne.

Łydka

Łydka symbolizuje pozornie błahe aspekty podporządkowania i formy fizycznej, które Gombrowicz rozszerza na całe życie społeczne. W kontekście powieści to element groteskowy, pokazujący, że nawet drobne, codzienne detale mogą stać się narzędziem „uformowania” człowieka.

Pojedynek na miny

To groteskowa zabawa, która ujawnia absurdalność i sztuczność społecznych interakcji. W powieści pojedynek na miny symbolizuje konflikt między narzuconymi pozami a autentycznymi emocjami; bohaterowie uczestniczą w nim, mimo że jest bezsensowny, co podkreśla temat formy i konwenansu.

„Słowacki wielkim poetą był”

To przykład typowego dla Gombrowicza narzucania formy w myśleniu. Zdanie jest gramatycznie poprawne, lecz jego styl i konstrukcja pokazują, jak język może stać się formą narzucającą treść i interpretację – jednostka nie wyraża własnego zdania, lecz powtarza gotowe, „uformowane” opinie.

Ferdydurke – wybrane cytaty

Kilka ważnych cytatów z Ferdydurke, które dobrze ilustrują groteskę, temat formowania i krytykę konwenansów społecznych:

O formowaniu i gębie:

„Każdy chce cię formować, a ty się nie możesz wymknąć.”

„Formować gębę, bo inaczej nie będziesz dopuszczony do świata.”

Absurd edukacji i szkoły:

„Nie może być dorosły, musi być dziecko, bo taka jest forma.”

„Nauczyciel każe ci śmiać się, choć nie masz na to ochoty.”

O języku i kulturze:

„Słowacki wielkim poetą był.”

„Lepiej milczeć, bo każde słowo może być nie na miejscu.”

O relacjach międzyludzkich i konwenansach:

„Pupa, gęba, łydka – wszystko jedno, byle tylko dostosować się do formy.”

„Pojedynek na miny jest zabawą, ale i próbą podporządkowania władzy formy.”

O dorastaniu i tożsamości:

„Człowiek dorosły, a traktują go jak dziecko – to właśnie życie w formie.”

Ferdydurke – pytania jawne na maturę

Na maturze ustnej zdający powinni umieć omówić poniższe zagadnienia na podstawie „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza uwzględniając również wybrany kontekst:

• Groteskowy obraz świata.
• Człowiek wobec presji otoczenia.

***

Więcej treści maturalnych – Matura od A do Z

Zobacz też Niezbędnik maturzysty

Poznaj dokładnie różne Typy studiów oferowane na polskich uczelniach.

Wybierz najlepszy dla siebie Kierunek studiów oraz uczelnię, która ma go w ofercie.

Miasta akademickie oferują szeroki wachlarz form kształcenia na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, on-line, hybrydowych.

Nasza Wyszukiwarka uczelni, kierunków, typów studiów ułatwi podjęcie decyzji kandydatowi na studia.

Może już teraz planujesz Studia podyplomowe? Wybór programów ze wszystkich dziedzin jest imponujący.