Kanon lektur 2021

Lista lektur to grupa dzieł, których znajomość jest wymagana na określonym etapie kształcenia. W przypadku szkół ponadpodstawowych, przygotowujących do egzaminu maturalnego, lektury podzielone są na tzw. obowiązkowe i uzupełniające, osobno dla poziomu podstawowego i rozszerzonego.

Co według autorów kanonu lektur powinna obecnie czytać młodzież? Jakie dzieła mają kształtować gust literacki, postawy obywatelskie, patriotyczne. Znajomość których będzie przejawem pielęgnowania dorobku literackiego minionych pokoleń?

Zmiany w kanonie lektur

W 2021 roku usuniętych zostało kilka pozycji przewidzianych dotychczas jako obowiązkowe. Młodzież szkół ponadpodstawowych nie będzie już czytać Marcina Święcickiego. Również „Mitologia” Jana Parandowskiego będzie tylko dla chętnych, jak i fragmenty „Żywotów świętych” Piotra Skargi oraz „Wielkiego testamentu” Françoisa Villona.

Za to do lektur uzupełniających poziomu podstawowego dodano m.in. „Listy do Matki” Juliusza Słowackiego, „Listy z podróży do Ameryki” Henryka Sienkiewicza, „Raport Witolda” Witolda Pileckiego, „Pożogę. Wspomnienia z Wołynia 1917-1919, a więc patriotycznie, martyrologicznie i na smutno. Miłośników poezji ucieszy wybór wierszy Adama Zagajewskiego i Ryszarda Krynickiego. A dla amatorów fantasy przewidziano „Władcę pierścienia. Drużynę pierścienia” J.R.R. Tolkiena.

Z kolei spis lektur uzupełniających dla poziomu rozszerzonego wzbogacono m.in. o dzieła Karola Wojtyły, potem Jana Pawła II, „Zapiski więzienne” Stefana Wyszyńskiego, czy „Ojca wolnych ludzi. Opowieść o Prymasie Wyszyńskim” Pawła Zuchniewicza.

Nowa lista lektur dla liceum i technikum

Uczniów w zakresie podstawowym obowiązują obecnie następujące pozycje literaturowe:

"Biblia" – w tym fragmenty "Księgi Rodzaju", "Księgi Hioba", "Księgi Koheleta", "Pieśni nad Pieśniami", "Księgi Psalmów", "Apokalipsy wg św. Jana"
Jan Parandowski "Mitologia", część I "Grecja"
Homer – "Iliada" (fragmenty), "Odyseja" (fragmenty)
Sofokles "Antygona"
Horacy – wybrane utwory
"Bogurodzica"
"Lament świętokrzyski" (fragmenty)
"Legenda o św. Aleksym" (fragmenty)
"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" (fragmenty)
"Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu" (fragmenty)
"Pieśń o Rolandzie" (fragmenty)
Gall Anonim "Kronika polska" (fragmenty)
Dante Alighieri "Boska komedia" (fragmenty)
Jan Kochanowski – wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; psalmy, w tym Psalm 13, Psalm 47; tren IX, X, XI, XIX, "Odprawa posłów greckich"
Piotr Skarga "Kazania sejmowe" (fragmenty)
wybrane wiersze następujących poetów: Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp-Szarzyński
Jan Chryzostom Pasek "Pamiętniki" (fragmenty)
William Szekspir "Makbet", "Romeo i Julia"
Molier "Skąpiec"
Ignacy Krasicki "Hymn do miłości ojczyzny", wybrane satyry
Franciszek Karpiński – wybór sielanek i liryki religijnej
Adam Mickiewicz – "Oda do młodości", wybrane ballady, w tym "Romantyczność", wybrane sonety z cyklu "Sonety krymskie" oraz inne wiersze, "Konrad Wallenrod", "Dziady cz. III"
Juliusz Słowacki – "Kordian", wybrane wiersze, w tym "Grób Agamemnona" (fragmenty), "Testament mój"
Zygmunt Krasiński "Nie-Boska komedia"
Cyprian Kamil Norwid – wybrane wiersze
Bolesław Prus – "Lalka", "Z legend dawnego Egiptu"
Eliza Orzeszkowa "Gloria victis"
Henryk Sienkiewicz "Potop"
Adam Asnyk – wybór wierszy
Fiodor Dostojewski "Zbrodnia i kara"
wybrane wiersze następujących poetów: Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer Leopold Staff
Stanisław Wyspiański "Wesele"
Władysław Stanisław Reymont "Chłopi" tom I – "Jesień"
Stefan Żeromski – "Rozdziobią nas kruki, wrony…", "Przedwiośnie"
Witold Gombrowicz "Ferdydurke" (fragmenty)
wybrane wiersze następujących poetów: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy
Tadeusz Borowski – "Proszę państwa do gazu", "Ludzie, którzy szli"
Gustaw Herling-Grudziński – "Inny świat"
Hanna Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem"
wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, wybrane wiersze, w tym z tomu "Ocalenie", oraz "Traktat moralny" (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, wybrane wiersze, w tym z tomów "Pan Cogito" oraz "Raport z oblężonego miasta", Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Jan Polkowski, Wojciech Wencel
Albert Camus "Dżuma"
George Orwell "Rok 1984"
Józef Mackiewicz "Droga donikąd" (fragmenty)
Sławomir Mrożek "Tango"
Marek Nowakowski – "Raport o stanie wojennym" (wybrane opowiadanie), "Górą +Edek+" (z tomu "Prawo prerii")
Jacek Dukaj "Katedra" (z tomu "W kraju niewiernych")
Antoni Libera "Madame"
Andrzej Stasiuk "Miejsce" (z tomu "Opowieści galicyjskie")
Olga Tokarczuk "Profesor Andrews w Warszawie" (z tomu "Gra na wielu bębenkach")
Ryszard Kapuściński "Podróże z Herodotem" (fragmenty)
wybrane utwory okresu stanu wojennego, powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Jacka Kaczmarskiego, Wojciecha Młynarskiego, Agnieszki Osieckiej oraz wybrane teksty Kabaretu Starszych Panów, a także utwory w wykonaniu Ewy Demarczyk.

W zakresie rozszerzonym obowiązują powyższe lektury, a dodatkowo:

Arystoteles "Poetyka", "Retoryka" (fragmenty)
Platon "Państwo" (fragmenty)
Arystofanes "Chmury"
Wergiliusz "Eneida" (fragmenty)
św. Augustyn "Wyznania" (fragmenty)
św. Tomasz z Akwinu "Summa teologiczna" (fragmenty)
François Rabelais "Gargantua i Pantagruel" (fragmenty)
Michel de Montaigne "Próby", (fragmenty)
Jan Kochanowski – Treny (jako cykl poetycki)
William Szekspir "Hamlet"
wybrane utwory poetyckie z romantycznej literatury europejskiej, w tym wybrane wiersze angielskich poetów jezior
Juliusz Słowacki "Lilla Weneda"
Cyprian Kamil Norwid – "Bema pamięci żałobny rapsod", "Fortepian Szopena", "Czarne kwiaty" (fragmenty), "Promethidion" (fragmenty)
realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac "Ojciec Goriot" lub Charles Dickens "Klub Pickwicka", lub Mikołaj Gogol "Martwe dusze", lub Gustaw Flaubert "Pani Bovary")
Stanisław Wyspiański "Noc listopadowa"
Franz Kafka "Proces" (fragmenty)
Michaił Bułhakow "Mistrz i Małgorzata"
Stanisław Ignacy Witkiewicz "Szewcy"
Bruno Schulz – wybrane opowiadania z tomu "Sklepy cynamonowe"
Jorge Luis Borges – wybrane opowiadanie
Sławomir Mrożek – wybrane opowiadania
Tadeusz Konwicki "Mała apokalipsa"
Janusz Głowacki "Antygona w Nowym Jorku"
wybrane eseje następujących autorów: Jerzego Stempowskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta, Zygmunta Kubiaka, Jarosława Marka Rymkiewicza (co najmniej po jednym utworze)
wybrane teksty z aktualnych numerów miesięczników oraz kwartalników literackich i kulturalnych.

Lektury uzupełniające dla poziomu podstawowego:

Sofokles "Król Edyp"
"Kronika Książąt Polskich" oprac. Jerzy Wojtczak-Szyszkowski
Mikołaj z Wilkowiecka "Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim" (fragmenty)
"Dzieje Tristana i Izoldy" (fragmenty)
Giovanni Boccaccio "Sokół"
Mikołaj Rej "Żywot człowieka poczciwego" (fragmenty)
Andrzej Frycz Modrzewski "O poprawie Rzeczypospolitej" (fragmenty)
Miguel de Cervantes y Saavedra "Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy" (fragmenty)
Wespazjan Kochowski "Psalmodia polska" (wybór psalmów)
Wacław Potocki "Transakcja wojny chocimskiej", (fragmenty z części I)
Ignacy Krasicki "Monachomachia" (fragmenty)
Stanisław Trembecki – wybrane utwory
Franciszek Kniaźnin – wybrane utwory
Jędrzej Kitowicz "Opis obyczajów za czasów panowania Augusta III" (fragmenty)
Julian Ursyn Niemcewicz "Powrót posła"
Stanisław Staszic "Przestrogi dla Polski" (fragmenty)
Juliusz Słowacki "Beniowski" (fragmenty)
Aleksander Fredro "Śluby panieńskie"
Johann Wolfgang Goethe – "Cierpienia młodego Wertera" (fragmenty), "Faust" (fragmenty)
George Byron "Giaur" (fragmenty)
Adam Mickiewicz "Dziady cz. IV"
Juliusz Słowacki "Listy do Matki" (fragmenty)
Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem"
Maria Konopnicka – wybór wierszy
Henryk Sienkiewicz "Listy z podróży do Ameryki" (fragmenty)
Stefan Żeromski "Echa leśne", "Ludzie bezdomni"
Zofia Nałkowska "Granica"
Tadeusz Peiper – wybór wierszy
Joseph Conrad "Lord Jim";
Anna Kamieńska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Stanisław Grochowiak, Ryszard Krynicki, Edward Stachura, Adam Zagajewski, wybór wierszy
Kazimierz Moczarski "Rozmowy z katem" (fragmenty)
Zofia Nałkowska "Przy torze kolejowym" (z tomu "Medaliony")
Witold Pilecki "Raport Witolda"
Wiesław Kielar "Anus mundi"
Jan Józef Szczepański "Święty"
Zofia Kossak-Szczucka, "Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917–1919"
Tadeusz Różewicz "Kartoteka"
Józef Czapski "Na nieludzkiej ziemi" (fragmenty)
Leopold Tyrmand "Dziennik 1954" (fragmenty)
Jarosław Iwaszkiewicz – wybrane opowiadanie
Stanisław Lem "Wizja lokalna"
John Ronald Reuel Tolkien "Władca pierścieni. Drużyna pierścienia"
Samuel Beckett "Czekając na Godota"
Friedrich Dürrenmatt "Wizyta starszej pani"
Eugene Ionesco "Lekcja" lub inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.

Z kolei lektury uzupełniające w zakresie rozszerzonym to:

Erazm z Rotterdamu "Pochwała głupoty" (fragmenty)
Tomasz Morus "Utopia" (fragmenty)
Pedro Calderon de la Barca "Życie snem"
Wolter "Kandyd" (fragmenty)
Jean Jacques Rousseau "Nowa Heloiza" (fragmenty)
wybrane utwory epickie okresu romantyzmu: Józef Ignacy Kraszewski, "Stara baśń", Victor Hugo "Nędznicy", Edgar Allan Poe – wybrane opowiadanie
Henryk Rzewuski "Pamiątki Soplicy" (fragmenty)
Władysław Stanisław Reymont "Chłopi" tom II "Zima"
Aldous Huxley "Nowy wspaniały świat"
Gabriela Zapolska "Moralność pani Dulskiej"
Gustaw Herling-Grudziński "Wieża"
Florian Czarnyszewicz "Nadberezyńcy"
Bohumil Hrabal – wybrane opowiadania
Wiesław Myśliwski "Widnokrąg"
Julian Stryjkowski "Austeria"
Umberto Eco "Imię róży"
Zofia Kossak-Szczucka "Błogosławiona wina"
Ferdynand Ossendowski – "Mocni ludzie", "Ludzie, zwierzęta, bogowie"
Krystyna Lubieniecka-Baraniak "Gdy brat staje się katem"
wybrane wiersze poetów polskich i obcych
wybrana powieść polska i obca z XX lub XXI wieku
wybrany dramat polski i obcy z XX lub XXI wieku
Jan Paweł II – "Przekroczyć próg nadziei" (fragmenty), "Tryptyk rzymski", "Pamięć i tożsamość" (fragmenty), "Fides et ratio" (fragmenty)
Karol Wojtyła "Przed sklepem jubilera"
Stefan Wyszyński "Zapiski więzienne"
Paweł Zuchniewicz "Ojciec wolnych ludzi. Opowieść o Prymasie Wyszyńskim" lub inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.

Niezależnie od osobistych upodobań i zamiłowania do czytania (lub nie) - matura z języka polskiego jest obowiązkowa, a tym samym znajomość sporej grupy lektur z powyższej listy dotyczy zarówno uczniów klas humanistycznych w liceach, jak i tych o profilu energetycznym czy informatycznym w technikach. Aby uniknąć przykrych niespodzianek na egzaminie, warto na bieżąco mierzyć się zarówno z kilkusetstronicowymi cegłami, jak i wyrafinowaną poezją i nie ograniczać się jedynie do bryków i opracowań lektur, ale skonfrontować z autorami tych dzieł.